ArticleOriginal scientific text
Title
Powodzie błyskawiczne w małych zlewniach karpackich – wybrane aspekty zarządzania ryzykiem powodziowym
Authors 1
Affiliations
- Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Geografii, Zakład Geografii Fizycznej
Abstract
Ryzyko powodziowe oznacza kombinację wystąpienia powodzi oraz jej negatywnych skutków. Ogół działań związanych z ograniczaniem skutków powodzi dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej wchodzi w obręb tzw. zarządzania ryzykiem powodziowym. W artykule omówiono czynniki wpływające na poziom ryzyka powodziowego. Wykazano, że poziom ryzyka powodziowego, związanego z powodziami błyskawicznymi w małych zlewniach karpackich, można obniżyć przede wszystkim poprzez działania na rzecz ograniczenia tzw. ekspozycji oraz wrażliwości na powódź. Wykazano, że odpowiednio prowadzone działania planistyczne w obrębie zlewni, mogą przyczynić się do ograniczenia poziomu ryzyka powodziowego związanego z ekspozycją. W tym kontekście omówiono znaczenie map zagrożenia i ryzyka powodziowego. Zwrócono uwagę na konieczność prowadzenia tzw. edukacji powodziowej będącej u podstaw podejmowania skutecznych działań na rzecz ograniczenia wrażliwości na powódź.
Keywords
Karpaty, mapa ryzyka powodziowego, powódź błyskawiczna, ryzyko powodziowe
Bibliography
- Bartnik, A., Jokiel P. (2012). Geografia wezbrań i powodzi. Łódź: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego.
- Beuselinck, L., Steegen, A., Govers, G., Nachtergaele, J., Takken, I., Poesen, J. (2000). Characteristics of sediment deposits formed by intense rainfall events in small catchments in the Belgian Loam Belt. Geomorphology 32, 69–82.
- Bryndal, T. (2003). Wylesione zlewnie w Gromniku (Pogórze Rożnowskie), jako przykłady zlewni generujących lokalną powódź. W: J. Lach (red.), Dynamika zmian środowiska geograficznego pod wpływem antropopresji. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP, 15–24.
- Bryndal, T. (2008). Parametry zlewni, w których wystąpiły lokalne powodzie. Annales UMCS, sec. B, 63, 177–200.
- Bryndal, T. (2011). Identyfikacja małych zlewni podatnych na formowanie gwałtownych wezbrań na przykładzie Pogórza Dynowskiego, Strzyżowskiego i Przemyskiego. Przegląd Geograficzny, 83, 1, 5–26.
- Bryndal, T. (2014a). Parametry hydrologiczne gwałtownych wezbrań opadowo-nawalnych w małych zlewniach, w polskiej, słowackiej i rumuńskiej części Karpat. Przegląd Geograficzny, 86, 1, 5–21.
- Bryndal, T., (2014b). Identyfikacja małych zlewni podatnych na formowanie gwałtownych wezbrań w Karpatach Polskich (Identification of small catchments prone to flash flood generation in the Polish Carpathians). Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP.
- Bryndal, T., Cabaj, W., Suligowski, R. (2010a). Gwałtowne wezbrania potoków Kisielina i Niedźwiedź w czerwcu 2009 r. (Pogórze Wiśnickie). W: M. Barwiński (red.), Obszary metropolitarne we współczesnym środowisku geograficznym. Łódź: Wydział Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego, 337–348.
- Bryndal T., Cabaj, W., Suligowski, R. (2010b). Hydrometeorologiczna interpretacja gwałtownych wezbrań małych cieków w źródłowej części Wielopolki w dniu 25 czerwca 2009 roku. W: A. Magnuszewski (red.), Hydrologia w ochronie i kształtowaniu środowiska. Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, 69, 81–91.
- Bryndal, T., Cabaj W., Gębica P., Kroczak, R. (2010c). Gwałtowne wezbrania spowodowane nawalnymi opadami deszczu w zlewni potoku Wątok (Pogórze Ciężkowickie). W: T. Ciupa, R. Suligowski (red.), Woda w badaniach geograficznych. Kielce: Instytut Geografii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 307–319.
- Ciupa, T. (2009). Wpływ zagospodarowania terenu na odpływ i transport fluwialny w małych zlewniach na przykładzie Sufragańca i Silnicy. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
- Ceran, M., Markiewicz, M., Ozga-Zieliński, B., Sasim, M., (2008). Ilościowe prognozy meteorologiczne i hydrologiczne jako podstawa do oceny stanu zagrożenia ekstremalnymi zjawiskami hydrologicznymi. W: M. Maciejewski, S. Ostojski (red.), Ekstrema pogodowe w Polsce. Warszawa: IMGW, 67–81.
- Cygan, M., Czulak, J., Niedbała, J., Niedbała, J. (1997). Przepływy kulminacyjne i wielkość odpływu fali powodziowej w dorzeczu górnej Nidzicy w dniach 15/16 września 1995 roku. Warszawa: Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN, 8, 43–53.
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2007/60.WE z dnia 23 października 2007 r.
- Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, L. 228, Bruksela, 27–34.
- Figuła, K. (1966). Badania nad gospodarką wodną zlewni górskich zalesionych i nie zalesionych, cz. II Kształtowanie się odpływów w zlewniach potoków Biała Woda i Czarna Woda. Rocznik Nauk Rolniczych, 118–D, 51–87.
- Froehlich, W., Słupik, J. (1986). Rola dróg w kształtowaniu spływu i erozji, w karpackich zlewniach fliszowych. Przegląd Geograficzny, LVIII, (1–4), 67–85.
- Gil, E. (1998). Spływ wody i procesy geomorfologiczne w zlewniach fliszowych podczas gwałtownej ulewy w Szymbarku w dniu 7 czerwca 1985 roku. Dokumentacja Geograficzna, 11, 85–107.
- Gutry-Korycka, M., Nowicka, B., Soczyńska, U. (red.). (2003). Rola retencji zlewni w kształtowaniu wezbrań opadowych. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
- Homa, A., Osuch, B. (1994). Rozpoznawcze badania retencyjności ściółki leśnej. Czasopismo Techniczne, 4–B, 20–35.
- Izmaiłow, B., Kamykowska, M., Krzemień, K. (2004). Geomorfologiczna rola katastrofalnych wezbrań w transformacji górskiego systemu korytowego na przykładzie Wilszni (Beskid Niski). W: B. Izmaiłow (red.), Przyroda – Człowiek – Bóg. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UJ, 69–81.
- Konieczny, R., Siudak, M., Bogdańska-Warmuz, M., Madej, P., Walczykiewicz, T. (2012). Opracowanie systemu zapobiegania i sposoby ograniczenia skutków powodzi oraz zasad funkcjonowania systemu ostrzeżeń. W: H. Lorenc (red.), Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo. Tom 3, Klęski żywiołowe a bezpieczeństwo wewnętrzne kraju. Warszawa: Wydawnictwo IMGW-PIB, 281–303.
- Kron, W. (2002) Flood risk, hazard, exposure, vulnerability. W: B. Wu, Z.Y. Wang, G. Wang, G.G.H Huang, H. Fang, J. Huang (red.), Flood defense. New York: Science Press, 33–72.
- Kron, W. (2012). Changing flood risk – a re-insurance’s viewpoint. W: Z.W. Kundzewicz (red.), Changes in flood risk in Europe. Wallingford, Oxfordshire: SCS Press, IAHS Special Publication 10, 459–477.
- Lorenc, H., Cebulak, E., Głowicki, B., Kowalewski, M. (2012). Struktura i występowanie intensywnych opadów deszczu powodujących zagrożenie dla społeczeństwa, środowiska i gospodarki Polski. W: H. Lorenc (red.), Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo. Tom 3, Klęski żywiołowe a bezpieczeństwo wewnętrzne kraju. Warszawa: Wydawnictwo IMGW-PIB, 7–32.
- Łoś, J.A. (1994). Roślinność w inżynierii wodnej, możliwości i trudności w zastosowaniu. Gospodarka Wodna, 6, 134–140.
- Merz, B., Kundzewicz, Z.W., Delgado, J., Hundecha, Y., Kreibich, H. (2012). Detection and attribution of changes in flood hazard and risk. W: Z.W. Kundzewicz (red.), Changes in flood risk in Europe. Wallingford, Oxfordshire: SCS Press, IAHS Special Publication 10, 435–458.
- Mioduszewski, W., Kowalewski, Z. Kubrak, E., Kaczmarczyk, M. (2012). Hydrauliczna ocena oddziaływania polderów na wezbrania powodziowe na przykładzie Wisły środkowej. Gospodarka Wodna, 9, 375–381.
- Montz, B.E, Grunfest, E. (2002). Flash flood mitigation: recommendations for research and applications. Natural Hazard, 4, 15–22.
- Niedbała, A., Soja, R. (1998). Odpływ z opadu nawalnego w dniu 18 maja 1996 roku w Sułoszowej. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN, 11, 31–38.
- Ostrowski, J., Czarnecka, H., Glowacka, B., Krupa-Marchlewska, J., Zaniewska, M., Sasim, M., Moskwicki, T., Dobrowolski, A. (2012). Nagłe powodzie lokalne (flash flood) w Polsce i skala ich zagrożeń, W: H. Lorenc (red.), Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo. Tom 3, Klęski żywiołowe a bezpieczeństwo wewnętrzne kraju. Warszawa: Wydawnictwo IMGW-PIB, 123–149.
- Ozga-Zielińska, M., Kupczyk, E., Ozga-Zieliński, B., Suligowski, R., Niedbała, J., Brzeziński, J. (2003). Powodziogenność rzek pod kątem bezpieczeństwa budowli hydrotechnicznych i zagrożenia powodziowego. Materiały Badawcze IMGW, Hydrologia i Oceanologia, 29.
- Parczewski, W. (1960). Warunki występowania nagłych wezbrań na małych ciekach. Wiadomości Służby Hydrologicznej i Meteorologicznej, 8, (3), 1–159.
- Raport z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego. (2011). Pozyskano z: http://www.kzgw.gov.pl/pl/Wstepna-ocena-ryzyka-powodziowego.html, dostęp 2014–13–01.
- Rozporządzenia Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie opracowywania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego (Dz.U. z 2013 r. poz. 104).
- Ryszkowski, I., Kędziora, A. (1996). Mała retencja wodna w krajobrazie rolniczym. Zeszyty Naukowe AR we Wrocławiu, 289, 217–225.
- Słupik, J. (1972). Spływ powierzchniowy na stokach górskich Karpat fliszowych. Gospodarka Wodna, 8, 290–294.
- Słupik, J. (1973). Zróżnicowanie spływu powierzchniowego na fliszowych stokach górskich. Dokumentacja Geograficzna, 2, 1–117.
- Słupik, J. (1981). Rola stoku w kształtowaniu odpływu w Karpatach fliszowych. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 142, 1–99.
- Starkel, L. (2011). Złożoność czasowa i przestrzenna opadów ekstremalnych – ich efekty geomorfologiczne i drogi przeciwdziałania im. Landform Analysis, 15, 65–80.
- Tuszyńska, I. (2010). Możliwości wykorzystania teledetekcji radarowej do badań zdarzeń ekstremalnych. W: M. Maciejewski, S. Ostojski (red.), Ryzyko w problemach zagrożenia środowiska. Warszawa: IMGW, 225–238.
- Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 80 poz. 717) z późniejszymi zmianami (Dz.U. z 2012 r. poz. 647, 951, 1445). Pozyskano z: http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20030800717&type=3, dostęp 2014–10–03.
- Ustawa Prawo Wodne z dnia z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2001 Nr 115 poz. 1229) z późniejszymi zmianami (Dz.U. z 2012 r. poz. 145, 951, 1513; Dz.U z 2013 r. poz. 21, 165). Pozyskano z: http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20011151229&type=3, dostęp 2014–10–03.
- Ziemnicki, S. (1956). Skutki deszczu nawalnego we wsi Piaski Szlacheckie pod Krasnymstawem. Gospodarka Wodna, 11, 476–480.